Friday, 30 September 2016
Friday, 23 September 2016
Kingine kizuri cha kufahamu kuhusu Tecno Phantom 6 itakayozinduliwa
Inawezekana ukawa ni miongoni mwa watu ambao wanapata kero pale simu unapoiwasha na ikatumia muda mrefu kuwaka. Sasa good news ni kwamba simu mpya itakayozinduliwa ya Phantom 6 itakuwa na uwezo wa kuwaka ndani ya sekunde 35 tu, kitu ambacho kimekuwa mtihani kwa simu nyingine ambazo huchukua zaidi ya dakika moja na sekunde tisa.
Watuamiaji wengi wa simu wamekuwa wakijaribu kufanya simu zao ziwake haraka au kuwa na uwezo mkubwa wa processor kwa kuweka application kadhaa kama Bootmanager au Greenify na hata kujaribu mipangilio tofauti kwenye “Developer Setting”ili mradi ziwake haraka. Application hizo zimeweza kujiwekea umaarufu ila huwa hazifanyi kazi kwa watu wote.
Phantom itakayofuata imeonyesha kuongezeka kwa uwezo wa processor na kupiga hatua kubwa ikiiacha kwa mbali toleo lililoitangulia.
Unaweza kuifuatilia kwa undani zaidi ingizo hili jipya la simu ya Tecno phantom 6 Unaweza kupitia katika kurasa za Tecno za mitandao ya kijamii.
Twitter: https://twitter.com/TECNOMobileTZ
Friday, 16 September 2016
Je wajua Kilimo bora na cha kisasa cha mihogo ni fursa kwa vijana wa kitanzania? Fahamu kwa undani kilimo cha mihogo
Zao la muhogo ni muhimu sana kwa Tanzania zaidi kwa wakulima wadogo wenye kipato cha chini. Wakulima wengi huchanganya zao la muhogo na mazao mengine kama vile kunde, mbaazi, njugumawe, n.k. Umuhimu wa zao hili ni kutupatia cahakula na wakati mwingine kwa biashara. Kwa kanda ya kusini muhogo ni chakula kikuu ambacho kinachukua asilimia 75 ya chakula kwa maeneo yote ya mikoa ya pwani.
Muhogo hustawi vizuri katika maeneo yaliyopo kwenye maeneo ya mita 0 – 1500 kutoka usawa wa bahari. Vile vile muhogo hustawi vizuri kwenye maeneo yanayopata mvua ya wastani wa mm 750 - mm1200 kwa mwaka. Muhogo hustawi vizuri kwenye ardhi ya kichanga. Vili vile zao la muhogo ni maarufu sana kwa uvumilivu wa hali ya ukame.
TEKNOLOJIA ZILIZOPO
Mbegu bora za muhogo
Mpaka sasa hivi kuna aina mbili za mbegu bora ambazo zimathibitishwa kwa wakulima. Mbegu hizi huvumilia magonjwa, (batobato na matekenya), pia huzaa sana ukilinganisha na mbegu za kienyeji.
Naliendele Huzaa tani 19 kwa hekta moja, na inaweza kuvunwa kuanzia miezi 9 toka ipandwe.
Kiroba
Huzaa tani 25 – 30 kwa hekta moja, na inaweza kuvunwa kuanzia miezi 9toka ipandwe.
Mbinu bora za kilimo cha muhogo
Uandaaji wa shamba
Shamba liandaliwe kabla ya msimu wa kuanza. Uandaaji wa shamba bora hufuata hatua zifuatazo:
- Kufyeka shamba
- Kung’a na kuchoma visiki
- Kulima na kutengeneza matuta
- Uchaguzi wa mbegu bora za kupanda
- Mbegu zinatakiwa zisiwe na magojwa yeyote, pia chagua mashina ambayo yamelomaa vizuri.
- Upanadaji
- Kuna njia tatu za upandaji wa muhogo:
- Kulaza ardhini (Horizontal)
- Kusimamisha wima (Vertcal)
- Kuinamisha ( Inclined/Slunted)
Urefu wa kipande cha shina cha kupanda:
Inashauriwa urefu uwe sm 30; lakini urefu wa kipande cha kupanda unategemea sana idadi ya macho yaliyopo kwenye hicho kipande, inashauriwa kipande kiwe na macho (4 – 6).
Nafasi ya kupanda:
Kwa upandaji wa shamba muhogo tupu, shina hadi shina ni mita 1 na mstari hadi mstari ni mita 1.Kwa shamba la mchanganyiko na mazao mengine, inategemeana na zao linalochanganywa; mstari hadi mstari ni mita 2 – mita 4 na shina hadi shina ni mita 1.
Palizi:
- Palizi ya kwanza ifanyike mapema (mwezi 1) baada ya kupanda ili kuepukana na magugu yanayochipua haraka baada ya mvua kunyesha. Ndani ya miezi mine ya mwanzo mihogo haitakiwi kuwa na magugu ili kuepuka ushindni wa mahitaji muhimu (mwanga, mbolea, maji, n.k) kati ya muhugo na magugu.
- Palizi hufanyika kwa kutumi jebe la mkono au dawa ya kuuwa magugu.
- Wakati mwingine udhibiti wa magugu kufanyika kwa kutumia majani kwa kutandazwa juu ya udongo.
- Plaizi hufanyika mara 2 – 3 hadi muhugo kukomaa.
Uvunaji:
Mihogo inaweza kuanza kuvunwa baada ya miezi 9 – 12 tangu kupandwa. Inashauriwa kuvuna katika katika kipindi cha jua; kwani wakati wa mvua kiwango cha wanga kwenye muhogo hupungua.
Usindikaji bora
Usindikaji bora wa muhogo unafanyika kwa sababu kuu mbili:
- Kurahisisha/kuharakisha ukaushaji
- Kuondoa sumu (cyanide) ilyoko kwenye baadhi ya aina za mihogo
- Kuongeza ubora wa unga utokanao muhogo wenyewe.
Njia bora za usindikaji
- Kwa kutumia mashine aina ya Grater
- Hii hutoa chembechembe laini za muhogo, ambazo baadae hukamuliwa kwa kutumia kifaa kingine kiitwacho “presser” ili kuondo sumu iliyoko kwenye muhogo. Mashine hii hutumika hususani kwa muhogo mchungu.
- Kwa kutumia mashine aina ya chipper
- Mashine hii hutoa vipande vidogo vidogo (chips). Mashine hii hutumika hasa hasa kwa ajili ya mihogo mitamu/baridi.
Matumizi ya Muhogo
- Muhogo unaweza kupikwa wenyewe kama chakula au kutengeneza unga
- Unga wa muhogo unaweza kutengeneza vitu vyotekama vinavyotengenezwa na unga wa ngano kama vile biskuti, chapatti, maandazi, chichili, keki n.k.
- Pia muhogo huweza kutumika viwandani kutengeneza bidhaa nyingine kama vile wanga.
iii MAGONJWA NA WADUDU WAHARIBIFU
Magonjwa
Kuna magonjwa mawili ambayo ni muhimu sana na yanapunguza uzalishaji wa zao la muhogo.
a) Ugonjwa wa Matekenya au Ugonjwa wa michirizi ya kahawia katika muhogo
Ugonjwa huu ni maarufu kwenye sehemu zenye miinuko iliyo na urefu chini ya mita 300 na unapatikana kidogo sana kwenye miinuko ya mita 500 na kuendelea ambako uenezaji wake wa kawaida hautokei kabisa.
Visababishi:
Matokeo ya uchunguzi wa awali unaonyesha kwamba ugonjwa huu ulienezwa na mdudu mweuupe au inzi mweupe (whitefly) mwenye mabawa madogo.
Dalili za Ugonjwa
Sehemui zote za muhogo zinaweza kuonyesha dalili za uambukizo wa ugonjwa huu lakini ni vipengele gani vya ugonjwa na ni kwa kiwango gani hutegemea hali ya mzingira, hatua ya kukua kwa mmea kwa kulinganisha.
Kwenye majani
- Dalili ya kwanza: Chlorosis rangi ya njani hutokea kwanza pembezoni mwa vena ndogo baadae huathtiri vena ndogo zaidi na inaweza kuwa doa (chlorosis) la rangi ya njano.
- Dalili ya pili: Rangi ya njano ambayo haihusishwi vizuri na vena isipokuwa katika mbaka ya mviringo kati ya vena kuu kwenye hatua za mwisho za ugonjwa sehemu kubwa ya lamin inaweza isiathirike, majni yenye ugonjwa hubaki yameshikilia kwenye mmea kwa muda wa wiki kadhaa.
Kwenye shina
Huonekana kwenye tisu ya shina changa la kijani, jeraha la zambarau au kahawia linweza kuoneakan nje na kuingia ndani hadi kwenye gamba baaada ya kubandua gome la nje. Pia jeraha la nekrotiki kwenye kovu la shina hutokea baada ya majni kudondoka kutokana na umri wa mmea. Tawi/shina hufa kuanzia kwenye nch kuelekea chini na kusababisha kufa kwa mmea wote.
Kwenye mizizi
Kwa kawaida hutokea baada ya dalili za majani na wakati wa kipindi kati ya uambukizo na kufa, amabpo kifo cha mizizi hutokea kuanzia miezi 5 toka kupandwa. Dalili za mizizi zinabadilika nje ya mizizi na zinaweza kuwa kamakizuizimwanga au shimo au kufa kwenye gome.
Tishu inayo zunguka mshins ina doa la rangi ya kahawia au nyeusi. Wakati mwingine mizizi huonekana kuwa yenye afya kwa nje bila kuwa na matatizo yaliyowazi au bila kupungua ukubwa, lakini ikikatwa huonekana kufainakufa au rangi ya njano.
Uambukizaji na ueneaji
Ugonjwa wa CBSD unaambukizwa kwa njia ya vipandikizi vinavyotokea kwenye mimea iliyoathiriwa vinavyosababisha mmea kuonesha kwenye majani dalili za ugonjwa.
Kwa kuwa muhogo kwa kawaida huzalishwa kwa njia ya vipandikizi ugonjwa huu huingizwa kwenye sehemu mpya zilizopandwa kwa kutumia vipandikizi vilivyoambukizwa.
Kwa aina zinazovumilia sana kwenye hali za mabondeni, dalili mbaya sanahutokea wakati ugonjwa ukigundulika katika hatua za mwanzo.
Uchunguzi umeonesha kwamba Bemisia afer ni mdudu/kisababishi ambacho ndicho kinachohusiana na maendeleo ya hivi karibuni kuhusu uhamishaji wa visababishi kama “ipomovirus”. Mara nyingine inaonesha nzi weupe (White flies) na kutokana na hali hiyo bado uchunguzi unaendelea zaidi.
Udhibiti/Kuzuia
- ü Njia ya msingi ya kuzuia/kudhibiti ugonjwa wa CBSD ni kuchagua mbegu kutoka kwenye mimea isiyo na dalili ya ugonjwa.
- ü Ubora wa mashina unahitaji kutunzwa kwa kuendelea kuchagua na kuangamiza ile iliyoambukizwa ambayo inaonekana wakati wa kuchipua.
- ü Hakikisha kuwa unapanda mbegu bora za mhogo ambazo zinastahimili uambukizo wa magonjwa.
- ü Hakikisha kuwa wakati wa uvunaji uonapo hali ya kuoza kwa mizizi ya mhogo ichome moto ili kutokomeza ugonjwa huo.
- ü Kuelewa dalili za ugonjwa wa CBSD kwa ajili ya kuchukua tahadhari ya kutokomeza ugonjwa huu.
- ü Hakikisha kuwa unaendelea kutunza mbegu bora zinazoonekana kuvumilia magonjwa sana.
- ü Hakikisha kuwa shamba la mhogo linakuwa safi kwa ajili ya kupunguza visababishi vya ugonjwa wa CBSD
b) Ugonjwa wa batobato au ukoma wa majani
Ni ugonjwa ambao ulienezwa kwamara ya kwanza hapa Tanzani mwaka 1894, na baadae uliripotiwa katika nchi nyingine nyingi za Afrika Mashriki, Afrika Magharibi na Afrika ya Kati na sasa unafahamika kuwa upo maeneo yote yanayolimwa muhogo Afrika.
Katika viwango vya kuwepo kwa ugonjwa wa CMD na katika uwingi wa hasara zinazopatikana kutokana na CMD ni kati ya 15% – 20%. Hii ni sawa na tani milioni 15 – 18 zikilinganishwa na makadirio ya shirika la kilimo na chakula duniani ya tani milioni 85 ya mwaka 1997.
Visababishi
Tangu ugonjwa wa CMD ulipoenezwa kwa mara ya kwanza, visababishi vilichukuliwa kuwa ni virusi kwa sababu ya kukosekana kisababishi kingine. Kwa hiyo kutokana na kuwa mtazamo huu unalingana na matokeo ya uchunguzi wa awali inaonesha kwamba ugonjwa huu huenezwa na nzi mweupe (white fly).
Pia uchunguzi wa mara kwa mara umesababisha utambuzi wa virusi vya aina mbalimbali na tofauti kama ifuatavyo:
Dalili hutokea kwenye jani lenye uwaraza wa michirizi ambazo huathiri
Sehemu zisizokunjamana za kutolea hewa na hufahamika katika hatua za
Awali za ukuaji wa jani.
Sehemu za kloritiki hushindwa kutanuka hadi mwisho, hivyo mvutano unaji-
tokeza kutokana na ukuaji usiolingana na jani au majani madogo yaliyoharibika.
Majani yaliyoathirika sana hupungua ukubwa wa umbo, na hujikunja na kujitenga kwa
Sehemu zenye rangi ya njano na zenye rangi ya kawaida ya kijani.
Mmea hudumaa na majani machanga hupatwa na uvimbe.
Kloritiki ya jani inaweza kuwa ya rangi ya manjano nyepesi au rangi inayokaribia nyeupe
yenye kijani kidogo au kupauka kuliko ilivyo kawaida.
Ni ugonjwa ambao ulienezwa kwamara ya kwanza hapa Tanzani mwaka 1894, na baadae uliripotiwa katika nchi nyingine nyingi za Afrika Mashriki, Afrika Magharibi na Afrika ya Kati na sasa unafahamika kuwa upo maeneo yote yanayolimwa muhogo Afrika.
Katika viwango vya kuwepo kwa ugonjwa wa CMD na katika uwingi wa hasara zinazopatikana kutokana na CMD ni kati ya 15% – 20%. Hii ni sawa na tani milioni 15 – 18 zikilinganishwa na makadirio ya shirika la kilimo na chakula duniani ya tani milioni 85 ya mwaka 1997.
Visababishi
Tangu ugonjwa wa CMD ulipoenezwa kwa mara ya kwanza, visababishi vilichukuliwa kuwa ni virusi kwa sababu ya kukosekana kisababishi kingine. Kwa hiyo kutokana na kuwa mtazamo huu unalingana na matokeo ya uchunguzi wa awali inaonesha kwamba ugonjwa huu huenezwa na nzi mweupe (white fly).
Pia uchunguzi wa mara kwa mara umesababisha utambuzi wa virusi vya aina mbalimbali na tofauti kama ifuatavyo:
- Ugonjwa wa batobato unaosababishwa na virusi vya Africa cassava mosaic virus
- Ugonjwa wa batobato unaosababishwa na virusi vya Afrika mashariki (East Africa cassava mosaic virus)
- Ugonjwa wa batobato unaosababishwa na virusi vya India (Indian cassava mosaic virus)
- Dalili za ugonjwa wa batobato (Cassava Mosaic Disease-CMD)
Dalili hutokea kwenye jani lenye uwaraza wa michirizi ambazo huathiri
Sehemu zisizokunjamana za kutolea hewa na hufahamika katika hatua za
Awali za ukuaji wa jani.
Sehemu za kloritiki hushindwa kutanuka hadi mwisho, hivyo mvutano unaji-
tokeza kutokana na ukuaji usiolingana na jani au majani madogo yaliyoharibika.
Majani yaliyoathirika sana hupungua ukubwa wa umbo, na hujikunja na kujitenga kwa
Sehemu zenye rangi ya njano na zenye rangi ya kawaida ya kijani.
Mmea hudumaa na majani machanga hupatwa na uvimbe.
Kloritiki ya jani inaweza kuwa ya rangi ya manjano nyepesi au rangi inayokaribia nyeupe
yenye kijani kidogo au kupauka kuliko ilivyo kawaida.
b) Ugonjwa wa batobato au ukoma wa majani
Ni ugonjwa ambao ulienezwa kwamara ya kwanza hapa Tanzani mwaka 1894, na baadae uliripotiwa katika nchi nyingine nyingi za Afrika Mashriki, Afrika Magharibi na Afrika ya Kati na sasa unafahamika kuwa upo maeneo yote yanayolimwa muhogo Afrika.
Katika viwango vya kuwepo kwa ugonjwa wa CMD na katika uwingi wa hasara zinazopatikana kutokana na CMD ni kati ya 15% – 20%. Hii ni sawa na tani milioni 15 – 18 zikilinganishwa na makadirio ya shirika la kilimo na chakula duniani ya tani milioni 85 ya mwaka 1997.
Visababishi
Tangu ugonjwa wa CMD ulipoenezwa kwa mara ya kwanza, visababishi vilichukuliwa kuwa ni virusi kwa sababu ya kukosekana kisababishi kingine. Kwa hiyo kutokana na kuwa mtazamo huu unalingana na matokeo ya uchunguzi wa awali inaonesha kwamba ugonjwa huu huenezwa na nzi mweupe (white fly).
Pia uchunguzi wa mara kwa mara umesababisha utambuzi wa virusi vya aina mbalimbali na tofauti kama ifuatavyo:
Dalili hutokea kwenye jani lenye uwaraza wa michirizi ambazo huathiri
Sehemu zisizokunjamana za kutolea hewa na hufahamika katika hatua za
Awali za ukuaji wa jani.
Sehemu za kloritiki hushindwa kutanuka hadi mwisho, hivyo mvutano unaji-
tokeza kutokana na ukuaji usiolingana na jani au majani madogo yaliyoharibika.
Majani yaliyoathirika sana hupungua ukubwa wa umbo, na hujikunja na kujitenga kwa
Sehemu zenye rangi ya njano na zenye rangi ya kawaida ya kijani.
Mmea hudumaa na majani machanga hupatwa na uvimbe.
Kloritiki ya jani inaweza kuwa ya rangi ya manjano nyepesi au rangi inayokaribia nyeupe
yenye kijani kidogo au kupauka kuliko ilivyo kawaida.
Ni ugonjwa ambao ulienezwa kwamara ya kwanza hapa Tanzani mwaka 1894, na baadae uliripotiwa katika nchi nyingine nyingi za Afrika Mashriki, Afrika Magharibi na Afrika ya Kati na sasa unafahamika kuwa upo maeneo yote yanayolimwa muhogo Afrika.
Katika viwango vya kuwepo kwa ugonjwa wa CMD na katika uwingi wa hasara zinazopatikana kutokana na CMD ni kati ya 15% – 20%. Hii ni sawa na tani milioni 15 – 18 zikilinganishwa na makadirio ya shirika la kilimo na chakula duniani ya tani milioni 85 ya mwaka 1997.
Visababishi
Tangu ugonjwa wa CMD ulipoenezwa kwa mara ya kwanza, visababishi vilichukuliwa kuwa ni virusi kwa sababu ya kukosekana kisababishi kingine. Kwa hiyo kutokana na kuwa mtazamo huu unalingana na matokeo ya uchunguzi wa awali inaonesha kwamba ugonjwa huu huenezwa na nzi mweupe (white fly).
Pia uchunguzi wa mara kwa mara umesababisha utambuzi wa virusi vya aina mbalimbali na tofauti kama ifuatavyo:
- Ugonjwa wa batobato unaosababishwa na virusi vya Africa cassava mosaic virus
- Ugonjwa wa batobato unaosababishwa na virusi vya Afrika mashariki (East Africa cassava mosaic virus)
- Ugonjwa wa batobato unaosababishwa na virusi vya India (Indian cassava mosaic virus)
- Dalili za ugonjwa wa batobato (Cassava Mosaic Disease-CMD)
Dalili hutokea kwenye jani lenye uwaraza wa michirizi ambazo huathiri
Sehemu zisizokunjamana za kutolea hewa na hufahamika katika hatua za
Awali za ukuaji wa jani.
Sehemu za kloritiki hushindwa kutanuka hadi mwisho, hivyo mvutano unaji-
tokeza kutokana na ukuaji usiolingana na jani au majani madogo yaliyoharibika.
Majani yaliyoathirika sana hupungua ukubwa wa umbo, na hujikunja na kujitenga kwa
Sehemu zenye rangi ya njano na zenye rangi ya kawaida ya kijani.
Mmea hudumaa na majani machanga hupatwa na uvimbe.
Kloritiki ya jani inaweza kuwa ya rangi ya manjano nyepesi au rangi inayokaribia nyeupe
yenye kijani kidogo au kupauka kuliko ilivyo kawaida.
Wadudu hawa hushambulia kwenye ncha za mashina/matawi kwenye majani machanga. Athari zake ni kwamba majani ynadumaa na kujikusanya pamoja, hivyo basi kupunguza ukuaji wa mmea kwa ujumla. Vile vile urefu kati ya pingili na pingili huwa fupi sana.
Cassava Green Mites (CGM)
Wadudu hawa hushambulia majani mapya sehemu za chini. Madhara yake sio makubwa.
Wadudu hawa hushambulia majani mapya sehemu za chini. Madhara yake sio makubwa.
White Scales
Hawa ni weupe na hujishika kwenye shina na kufyonza maji kutoka kwenye mti wa muhogo. Vili vile wadudu hawa madhara yake sio muhimu.
Mchwa
Hawa hutafuna/hula mashina ya muhogo hasa wakati wa jua kali/kiangazi.
Wanyama waharibifu
Hawa hushambulia muhogo ukiwa shambani kwa kuula, kama vile nguruwe, panya, wezi, n.k
Udhibiti/Kuzuia
Kwa upande wa wadudu wanweza kudhibitiwa kwa njia zifuatazo:
ü Kutumia dawa za kuulia wadudu
ü Kutumia wadudu marafiki wa wakulima
iii Kwa upande wa wanyama ni kuweka walinzi.
Hawa ni weupe na hujishika kwenye shina na kufyonza maji kutoka kwenye mti wa muhogo. Vili vile wadudu hawa madhara yake sio muhimu.
Mchwa
Hawa hutafuna/hula mashina ya muhogo hasa wakati wa jua kali/kiangazi.
Wanyama waharibifu
Hawa hushambulia muhogo ukiwa shambani kwa kuula, kama vile nguruwe, panya, wezi, n.k
Udhibiti/Kuzuia
Kwa upande wa wadudu wanweza kudhibitiwa kwa njia zifuatazo:
ü Kutumia dawa za kuulia wadudu
ü Kutumia wadudu marafiki wa wakulima
iii Kwa upande wa wanyama ni kuweka walinzi.
Kwa mawasiliano zaidi na msaada.
0717743549
Thursday, 15 September 2016
Je ni kweli kwamba uchumi wetu umeyumba? Soma Taarifa maalum ya BOT Kuhusu Hali ya Uchumi wa Tanzania (2016)
Taarifa Kuhusu Hali ya Uchumi wa Tanzania
Benki Kuu
ya Tanzania
Septemba 2016
YALIYOMO
1.0 Hali ya Uchumi wa tanzania
1.1 Ukuaji
wa Uchumi
Kwa
mujibu wa takwimu kutoka Ofisi ya Takwimu ya Taifa, hali ya ukuaji wa uchumi wa
Tanzania imeendelea kuwa ya kuridhisha. Katika robo ya kwanza ya mwaka 2016,
ukuaji wa Pato la Taifa unakadiriwa kuongezeka kwa asilimia 5.5ikilinganishwa na
ongezeko la asilimia 5.7 kipindi kama hicho mwaka 2015 (Kielelezo Na. 1).
Kielelezo Na. 1:
Mwenendo wa Ukuaji wa Uchumi Robo ya Kwanza ya Mwaka (Asilimia)
Chanzo:NBS, Ukokotoaji - Benki Kuu
Shughuli zilizochangia ukuaji huu wa uchumi kwa kiasi kikubwa ni pamoja na kilimo
(asilimia 11.7), biashara (asilimia 10.6), uchukuzi (asilimia 10.1), sekta ya
fedha (asilimia 10.1) na mawasiliano (asilimia 10.0).Shughuli za kiuchumi
zilizokua kwa kasi ya juu zaidi katika robo ya kwanza ya mwaka 2016 ni sekta ya
fedha (asilimia 13.5), mawasiliano (asilimia 13.4), na utawala wa umma
(asilimia 10.2) (Kielelezo Na. 2).
Kielelezo Na. 2a:
Ukuaji wa Shughuli Mbalimbali za UchumiRobo ya Kwanza ya Mwaka (Asilimia)
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Kielelezo Na. 2b: Mchango wa Shughuli
Mbalimbali za Uchumikatika Ukuaji wa Uchumi Robo ya Kwanza ya Mwaka (Asilimia)
|
|
|
|
|
|
1.2 Matazamio
ya Ukuaji wa Uchumi Mwaka 2016
Kwa kuangalia viashiria mbalimbali inaonekana kuwa hali ya uchumi wetu itaendelea
kuimarika katika mwaka 2016. Kwa mfano:
Uzalishaji wa umeme nchini katika nusu ya kwanza ya mwaka 2016 umeongezeka kwa
asilimia 14.5 kufikia kWh milioni3,454.2 ikilinganishwa na kWh milioni3,016.7 katika
kipindi kama hicho mwaka 2015. Ongezeko hili limetokana kwa kiasi kikubwa na
jitihada za serikali katika kutumia nishati ya gesi kwenye uzalishaji umeme
kufuatia kukamilika kwa bomba la gesi kutoka Mtwara na Lindi hadi Dar es Salaam
pamoja na mtambo wa Kinyerezi I.Umeme unaozalishwa kwa kutumia nishati ya gesi
umeongezeka kwa asilimia 52.2(Kielelezo Na. 3). Hali hii itasaidia kuongezeka kwa uzalishaji viwandani
pamoja na sekta nyingine zinazotegemea nishati ya umeme, na hivyo kuchangia
katika kuongeza kwa pato la Taifa. Gharama
ya umeme itashuka pia.
Kielelezo Na. 3:
Mwenendo wa Uzalishaji Umeme Nchini
Januari - Juni
Uzalishaji wa saruji katika robo ya kwanza ya mwaka 2016 umeongezeka kwa
asilimia 7 kufikia tani elfu 725.4 ikilinganishwa na tani elfu 680.1 zilizozalishwa
katika robo ya kwanza ya mwaka 2015. Hali hii imechangiwa kwa kiasi kikubwa na
ongezeko la uzalishaji wa kampuni ya Dangote ambayo ina uwezo wa kuzalisha tani
milioni tatu kwa mwaka(Kielelezo Na. 4).Ni matarajio yetu kwamba
uzalishaji katika kiwanda cha Dangote chenye uwezo wa tani milioni 3 na katika viwanda
vingine vya saruji nchini utaongezeka katika kipindi kilichobaki cha mwaka 2016
kwani mahitaji ya nchi bado ni makubwa kuliko uzalishaji ulivyo hivi sasa.Aidha
kuna miradi mikubwa mingi ya hapo baadaye itakayokuwa na mahitaji makubwa ya saruji
kama vile mradi wa reli ya kati.
Kielelezo Na. 4:
Mwenendo wa Uzalishaji Sarujii
Januari – Machi
Uagizaji wa malighafi
za viwandanikutoka nje umeongezekakwa
asilimia 19.4 katika nusu ya kwanza ya mwaka 2016 kufikia Dola za Marekani
milioni 520.2 ikilinganishwa na kipindi kama hicho mwaka 2015(Kielelezo
Na. 5). Hali hii imechangiwa na kuendelea
kukua kwa shughuli za uzalishaji viwandani. Ukuaji huu utaendelea kuchangia
pato la Taifa kiujumla katika mwaka 2016.
Kielelezo Na. 5:
Mwenendo wa Uagizaji Malighafi za Viwandani
Januari – Juni
Mauzo ya bidhaa za
viwanda nje ya nchi yameendelea kukua kwa kasi
ya kuridhisha. Katika nusu ya kwanza ya mwaka 2016 mauzo ya bidhaa nje ya nchi
yalifikia kiasi cha Dola za Marekani milioni 728.5, sawa na ongezeko la
asilimia 15.6 ikilinganishwa na kiasi kilichouzwa kipindi kama hicho mwaka 2015(Kielelezo
Na. 6).
Kielelezo Na. 6:
Mwenendo wa Uuzaji wa Bidhaa za Viwandani Nje ya Nchi
Januari – Juni
Makusanyo ya kodi katika nusu ya kwanza ya mwaka 2016 yameendelea kuwa
bora zaidi ikilinganishwa na nusu ya kwanza ya mwaka 2015, ikiashiria kuimarika
kwa usimamizi wa ukusanyaji wa mapato ya serikali na kuendelea kuimarika kwa
hali ya
uchumi wa nchi.
Mikopo itolewayo na mabenki
ya biashara kwenye sekta binafsi,
imeendelea kuongezeka kwa kasi ya kuridhisha katika nusu ya kwanza ya mwaka
2016 kwa Shilingi bilioni 1,167.2, japo ni pungufu ikilinganishwa na ongezeko
la Shilingi bilioni 1,577.5 la mwaka 2015. Ongezeko hili linaendana na malengo
ya sera ya mwaka 2015/16 ambayo yanajumuisha utulivu wa mfumuko wa bei (Kielelezo
Na. 7).
Kielelezo Na. 7:
Mwenendo wa Ongezeko la Mikopo kwa Sekta Binafsi
Januari - Juni
Chanzo: Benki kuu
Miradi mikubwa ya
viwanda na miundombinu inayoendelea na inayotarijiwa kuanza kazi siku za usoni
itachangia katika kuimarisha uchumi. Hii ni pamoja na:
1. Ujenzi wa reli ya kati kwa kiwango cha kisasa (Standard gauge)
2. Ujenzi wa bomba la mafuta la Uganda ambalo
litahusu vile vile upanuzi wa bandari ya
Tanga
3. Ujenzi wa Export Processing Zone ya Kurasini
– itakayokuwa mhimili wa biashara kati ya China na Ukanda huu wa Afrika
4. Mradi wa kuzalisha megawati 240 za umeme wa
Kinyerezi II unaoendelea kujengwa.
5. Miradi ya kupanua viwanja vya ndege nchini
kwa mfano- Dodoma, na mingine inayoendelea -katika viwanja vya Dar es Salaam,
Mwanza, Mbeya n.k.
6. Ujenzi wa maghala ya taifa ya kuhifadhi
chakula yenye uwezo wa kuhifadhi tani 350 yatakayojengwa kwa msaada wa Serikali
ya Hungary katika sehemu mbalimbali nchini hususan katika mikoa inayozalisha
mazao ya nafaka kwa wingi.
7. Kiwanda cha kuzalisha saruji cha Dangote
kilichopo Mtwara ambacho kipo mbioni kuzalisha kulingana na uwezo wake (full
capacity);
8. Kiwanda cha kutengeneza marumaru cha
Mkuranga, Pwani ambacho ujenzi wake unaendelea
9. Kiwanda cha kuzalisha mbolea mkoani Lindi -
kinajengwa
10. Kiwanda cha bidhaa za chuma – mkoani Pwani
ambacho kiko mbioni kukamilika.
Kwa kuzingatia mwenendo wa viashiria mbalimbali vya shughuli za uchumi, ni
dhahiri kwamba hali ya uchumi wa Tanzaniani nzuri na inatoa matumaini makubwa
kwamba shughuli halali za kiuchumi zinaendelea kutekelezwa kama ilivyotarajiwahapo
awalihivyo lengo la ukuaji wa pato la Taifa la asilimia 7.2 kwa mwaka 2016
litafanikiwa. Hii inachangiwa pia na ukweli kwamba serikali ya awamu ya tano imejipanga
katika kuimarisha uchumi endelevu usiokuwa na mianya ya rushwa;usimamizi thabiti
wa rasilimali za umma; na ujenzi wamiundombinu borakwa lengo la kujenga uchumi
wa viwanda chini ya Mpango wa Maendeleo wa Miaka Mitano.
1.3 Mwenendo
wa Mfumuko wa bei
Wastani wa mfumuko wa bei katika
miezi sita ya kwanza ya mwaka 2016 umeendelea kuwa mzuri ukiendelea kushuka
hadi kufikia asilimia 5.5 mwezi Juni 2016 na asilimia 4.9mwezi Agosti 2016
kutoka asilimia 6.8 mwezi Desemba 2015 (Kielelezo
Na. 8). Kushuka huku kwa wastani wa mfumuko wa bei kulichangiwa zaidi na
bei zisizojumuisha bei za vyakula na nishati (core inflation) zikifuatiwa na zile za nishati na mafuta.Wastani wa
mfumuko wa bei usiojumuisha bei za vyakula na nishati (core inflation), ambao ni kiashiria sahihi zaidi cha utekelezaji wa
sera ya fedha, umeendelea kubaki katika viwango vya chini (wastani wa asilimia
2.8 katika miezi sita ya mwanzo ya mwaka 2016) kutokana na hatua mbalimbali thabiti
za sera ya fedha na bajeti katika kudhibiti ujazi wa fedha na ukwasi katika
uchumi.
Mfumuko wa bei unatarajiwa kuendelea
kubakia katika viwango vya tarakimu moja katika siku zijazo na kufikia lengo la
muda wa kati la asilimia 5. Hii ni kutokana na matarajio ya hali nzuri ya hewa itakayochangia
kupungua kwa kasi ya kuongezeka kwa bei za vyakula, pamoja na ongezeko dogo la
bei ya mafuta nchini inayotokana na mwenendo wa bei ya mafuta katika soko la
dunia, na utulivu wa thamani ya Shilingi. Pia, mwendelezo wa sera thabiti ya
fedha, usimamizi mzuri wa matumizi na mapato ya Serikali, na upatikanaji wa
umeme utokanao na gesi ambao utasaidia kupunguza gharama za uzalishaji
viwandanivitaendelea kuimarishautulivu wa mfumuko wa bei. Hata hivyo ni muhimu
kuzingatia kuwa upungufu wa mavuno ya mazao ya chakula uliojitokeza kwa baadhi
ya nchi za ukanda wa kusini mwa Afrika unaweza kusababisha shinikizo la mfumuko
wa bei katika siku za usoni.
Kielelezo Na. 8:
Mwenendo wa Mfumuko wa Bei (Badiliko la Miezi 12)
1.4 Utekelezaji wa Sera ya Fedha
Ili kufikia malengo ya serikali ya
kuimarisha uchumi na kudumisha utulivu wa mfumuko wa bei, Benki Kuu imeendelea
kutekeleza sera ya fedha inayolenga kudhibiti ukwasi ili uendane na mahitaji
halisi ya uchumi. Ongezeko la fedha taslimu (reserve money) ambacho ni kipimo cha ukwasi kwenye uchumi
limeendelea kubakia ndani ya malengo katika kipindi chote cha miezi sita ya
kwanza ya mwaka 2016. Katika kipindi hicho ujazi wa fedha taslimu ulikua kwa
wastani wa asilimia 11.6; wakati ujazi wa fedha kwa tafsiri pana zaidi (M3)
ulikua kwa wastani wa asilimia 14.4, ikiwa ni ndani ya makadirio ya ukuaji
usiozidi asilimia 16.0 kwa mwaka 2015/16.
Wakati huohuo sekta ya fedha imeendelea kuchangia ukuaji wa
shughuli mbalimbali za kiuchumi kwa kasi nzuri ya kutoa mikopo kwa wakati na
kwa kiwango cha kutosha. Mikopo kwa sekta binafsi ilikua kwa wastani wa asilimia
21.3 katika miezi sita ya kwanza ya mwaka 2016, sawa na kiwango kilichopatikana
katika kipindi kama hicho mwaka 2015. Mikopo mingi kwa sekta binafsi
ilielekezwa kwenye shughuli za biashara kwawastani wa asilimia 19.3 ya jumla ya
mikopo yote, shughuli za watu binafsi wastani wa asilimia 19.0, uzalishaji
viwandani wastani wa asilimia 10.6, uchukuzi na mawasiliano wastani wa asilimia
7.9, na shughuli za kilimo asilimia 7.8.
Benki Kuu inaendelea kutekeleza sera madhubuti ya fedha kwa kutumia
zana mbalimbali za sera ili kuhakikisha kwamba mahitaji ya ukwasi kwa ajili ya
shughuli mbalimbali za kiuchumi yanafikiwa bila ya kuchochea mfumuko wa bei.
1.5 Mwenendo
wa Thamani ya Shilingi ya Tanzania
Thamani ya Shilingi imeendelea
kuwa tulivu katika nusu ya kwanza ya mwaka 2016, kufuatia hatua mbalimbali za
sera ya fedha zilizochukuliwa na Benki Kuu katika kusimamia hali ya ukwasi
kwenye uchumi pamoja na mwenendo wa uchumi ndani na nje ya nchi.Kuimarika kwa
sekta ya nje kulikotokana naongezeko la mauzo ya bidhaa na huduma nje ya nchi
na kupungua kwa thamani ya bidhaa zinazoagizwa kutoka nje kumechangia katika
utulivu wa thamani ya shilingi. Kupungua kwa thamani ya bidhaa kutoka nje kumechangiwa
zaidi na kupungua kwa bei ya mafuta katika soko la dunia. Katika kipindi cha
miezi sita ya mwanzo ya mwaka 2016 Shilingi imekuwa ikibadilishwa kwa kati
shilingi 2,180 hadi 2,190 kwa dola moja ya Marekani(Kielelezo Na. 9).
Kielelezo Na. 9: Mwenendo wa Thamani ya Shilingi
Chanzo:Benki kuu
Hali hii ya
utulivu wa thamani ya Shilingi kwenye soko huru la fedha inadhihirishakuwa sera
thabiti za uchumi pamoja na mwenendo mzuri wa urari wa mapato ya fedha za kigeni,
ndio jawabu la kulinda thamani ya shilingi dhidi ya fedha za kigeni na sio
kudhibiti matumizi ya dola kama ambayo imekuwa ikidaiwa mara kwa mara. Nchi
zenye udhibiti mkubwa wa fedha za kigeni mfano Afrika Kusini imeshuhudia
kuyumba sana kwa thamani ya fedha yake tofauti na shilingi ya Tanzania.
Hivyo nguvu
kubwa inapaswa ielekezwe katika kuboresha mazingira ya uwekezaji katika sekta
mbalimbali hususan zile zinazoboresha urari wa malipo ya nje kama vile utalii,
viwanda, uchimbaji madini, kilimo n.k. Ikumbukwe kuwa uhuru wa kumiliki na
kutumia fedha za kigeni nchini Tanzania uliwekwa kama hatua ya kukabiliana na
hali iliyokuwepo miaka ya 1980 ya kuadimika sana kwa fedha za kigeni na mchango
wa uhuru huo tumeuona katika kuwepo kwa fedha za kigeni za kutosha. Nchi
zilizojaribu kuondoa uhuru huo, mfano Zambia, zimeshuhudia kutoweka kwa fedha
za kigeni kwenda nje. Hivyo ni jukumu la kila mmoja wetu kuhimiza na kuweka
mazingira mazuri ya uzalishaji na kuondokana na fikra za kuingilia soko hurukama
jawabu la kulinda thamani ya shilingi.
1.6 Mwenendo wa Sekta ya Kibenki
Katika
miezi sita ya kwanza ya mwaka 2016, sekta ya kibenki imeendelea kukua
ikichangiwa na uanzishwaji wa taasisi mpya za kifedha ikiwemo Benki ya Waalimu
Tanzania (Mwalimu Commercial Bank Plc) na Canara Bank (Tanzania) Limited.
Takwimu za awali za tathmini ya hali ya mabenki yetu zinaonesha kuwa mabenki
yetu ni imara na salama, yakiwa na mitaji na ukwasi wa kutosha. Kufikia mwezi
Juni 2016, kulikuwa na jumla ya benki na taasisi za fedha zinazosimamiwa na
Benki Kuu zipatazo 65 zenye matawi 739 nchini kote.
Kiwango cha mitaji kikilinganishwa na mali iliyowekezwa (total
capital to total risk weighted assets and off-balance sheet exposures)
kilikuwa asilimia 17.17 kikilinganishwa na kiwango cha chini kinachotakiwa
kisheria cha asilimia 12.0. Hali ya ukwasi ambayo hupimwa kwa kuangalia uwiano
kati ya mali inayoweza kubadilishwa kuwa fedha taslimu na amana zinazoweza
kuhitajika katika muda mfupi (liquid assets to demand liabilities) ulikuwaasilimia
37.03 ukilinganishwa na uwiano wachini unaohitajika kisheria waasilimia 20(Jedwali Na. 1).
Amana za wateja katika mabenki zilipungua kutoka shilingi
trilioni 20.52 mwezi Desemba 2015 kufikia shilingi trilioni 20.24 mwezi June
2016. Miongoni mwa sababu zilizochangia kupungua kwa amana kwenye mabenki ni
pamoja na uamuzi wa Serikali kuhamisha sehemu ya fedha za taasisi na mashirika
ya umma kutoka mabenki ya biashara kwenda Benki Kuu ya Tanzania. Aidha mikopo (loans and overdafts) iliongezeka kutoka
shilingi trilioni 15.28 mwezi Desemba 2015 hadi kufikia shilingi trilioni 15.67
mwezi Juni 2016.
Upatikanaji wa huduma za kifedha kwa wananchi wasiofikiwa
na mabenki umeendelea kuongezeka kutokana na ubunifu wa mipango ya utoaji wa
huduma za malipo ya rejareja kupitia simu za mikononi, pamoja na huduma za
uwakala wa mabenki (agent banking services).
Kiujumla kwa
kuangalia viashiria vyote vya msingi hali ya ukwasi wa benki imeendelea kuwa ya
kuridhisha. Benki Kuu katika kusimamia majukumu yake ya kisera, imeendelea
kutoa mikopo ya muda mfupi kupitia “reverse
repos” pamoja na kununua fedha za kigeni zinazotokana na mauzo ya bidhaa
nje ya nchi kutoka kwenye benki. Kwa viashiria hivi ni dhahiri kwamba uamuzi wa
serikali wa kuagiza fedha zake zote kuwekwa kwenye akaunti maalum Benki Kuu
hakujasababisha sekta ya kibenki kutokuwa na ukwasi wa kutosha na kuacha
kukopesha kwa sekta binafsi kama inavyofikiriwa na baadhi yetu.
Ni vyema jamii ya
Watanzania ikafahamu kwamba akaunti ambazo fedha za mashirika zimehamishiwa
Benki Kuu ni akaunti za kukusanya mapato tu. Akaunti za matumizi bado ziko
katika benki za biashara ili kuyawezesha mashirika kufanya malipo kupitia
akaunti hizo. Hivyo, bado benki za biashara ni kiungo muhimu kati ya mashirika
ya umma na watoa huduma kwa mashirika hayo. Pia hali ya utoaji mikopo kama
tulivyoona awali ni nzuri na watanzania wanaendelea kuhudumiwa na benki zetu
kama inavyotarajiwa.
Jedwali Na. 1: Viashiria vya Uimara wa Sekta ya Fedha
1.7 Sekta
ya Nje na Akiba ya Fedha za Kigeni
Katika miezi sita ya kwanza ya mwaka 2016, nakisi ya urari wa biashara ya
bidhaa, huduma na uhamisho mali nchi za nje (current account deficit) ilipungua kwa asilimia 61.7 na kufikia
nakisi ya dola za Kimarekani milioni 970.4, kutoka nakisi ya dola za Kimarekani
milioni 2,532.5 mwaka 2015. Kupungua huko kulitokana zaidi na ongezeko la
thamani ya bidhaa za viwandani, mapato yatokanayo na utalii na huduma za
usafirishaji nje ya nchi, pamoja na kupungua kwa thamani ya bidhaa zilizoagizwa
kutoka nje ya nchi hususan bidhaa za mitaji,na bidhaa za matumizi ya
kawaida.Katika kipindi cha miezi sita iliyoishia Juni 2016, kikilinganishwa na
kipindi kama hicho mwaka uliotangulia, thamani ya bidhaa na huduma zilizouzwa
nje ya nchi ziliongezeka kwa asilimia 14.2 na kufikia dola za Kimarekani
milioni 4,473.2 wakati thamani ya bidhaa na huduma toka nje zilipungua kwa
asilimia 18.3 na kufikia dola za Kimarekani milioni 5,360.7
Hazina ya fedha za kigeni imeendelea kuwa ya kuridhisha na kuendelea
kukidhi mahitaji ya fedha za kigeni kwa ajili ya kuagiza bidhaa na huduma nje
ya nchi, ikiwa ni pamoja na kuongeza imani kwa wawekezaji katika uchumi wetu;
japo kumekuwepo na ucheleweshwaji wa fedha za wahisani na mikopo ya kibiashara
kutoka nje ya nchi. Hadi mwezi June 2016, akiba ya fedha za kigeni ilifikia
dola za Kimarekani milioni 3,870.3 ambazo zinatosheleza kuagiza bidhaa na
huduma kutoka nje ya nchi kwa takriban miezi 4. Wakati huo huo, rasilimali za
fedha za kigeni za mabenki (gross foreign
assets) zilikuwa kiasi cha dola za Kimarekani milioni 835.0
1.8 Deni
la Taifa
Deni la Taifa limeendelea kuongezeka na kufikia dola za Kimarekani milioni
20,851 mwishoni mwa mwezi Juni 2016, kutoka dola za Kimarekani milioni 19,861
mwezi Desemba 2015. Deni la nje liliongezeka kwa asilimia 2.6 na kufikia dola
za Kimarekani milioni 16,281 mwezi Juni 2016 (sawa na asilimia 77.8 ya deni la
taifa), kutoka dola za Kimarekani milioni 15,864 mwezi Desemba 2015.Hii
ilitokana na kuongezeka kwa mikopo mipya pamoja na malimbikizo ya malipo ya
madeni. Katika deni hilo la nje, asilimia 83.4 ni deni la Serikali na taasisi
za umma. Pamoja na ongezeko hilo, takwimu zinaonyesha kuwa deni letu bado ni
stahimilivu. Kwa mfano, deni la nje kwa thamani ya sasa (Net Present Value) ni karibu ya asilimia 20 ya Pato la Taifa,
ikilinganishwa na ukomo wa asilimia 50 ya Pato la Taifa (Sept-15 DSA). Hii
inaonyesha kuwa bado kuna nafasi kubwa ya kukopa bila kuhatarisha ustahimilivu wa
deni letu.
Deni la ndani liliongezeka kufikia shilingi bilioni 10,038.4 mwishoni mwa
mwezi Juni 2016 kutoka shilingi bilioni 8,597.0 mwezi Desemba 2015. Ongezeko
hilo lilitokana na Serikali kukopa kupitia dhamana na hati fungani ajili ya
kugharamia bajeti ya Serikali kwa mwaka 2015/16, ikichangiwa pia na kupungua
kwa misaada na mikopo kutoka nje.
Jedwali Na 2 linaonyesha
vyanzo vya fedha za Serikali na matumizi yake katika kipindi cha miezi 6
kuanzia Januari hadi Juni 2016. Kama inavyoonekana jumla ya mapato ya ndani
ilikuwa shilingi bilioni 7,267 wakati matumizi ya kawaida (ukiondoa riba)
yalikuwa shilingi bilioni 6,488, hivyo mapato yalitosha kulipia matumizi ya
kawaida ya Serikali. Hii ni kuonyesha kwamba madeni ya nje na ndani yalitumika
kwa ajili ya miradi ya maendeleo pamoja na kurejesha madeni yaliyopita.
Jedwali Na. 2: Vyanzo vya Fedha vya
Serikali na Matumizi Yake (Shilingi bilioni)
|
|
Jan-16
|
Feb-16
|
Mar-16
|
Apr-16
|
May-16
|
Jun-16
|
Total
|
|
Total
resources
|
1,454.6
|
1,897.9
|
1,920.0
|
1,892.9
|
1,711.3
|
1,950.8
|
10,827.6
|
|
Domestic
revenue
|
1,151.2
|
1,079.6
|
1,325.5
|
1,083.5
|
1,086.3
|
1,541.1
|
7,267.2
|
|
Domestic
borrowing
|
210.0
|
687.5
|
433.3
|
718.0
|
320.8
|
180.8
|
2,550.3
|
|
Foreign
borrowing
|
64.4
|
87.9
|
146.7
|
72.6
|
287.7
|
219.9
|
879.1
|
|
Foreign
grants
|
29.0
|
43.1
|
14.6
|
18.8
|
16.5
|
8.9
|
130.9
|
|
Total
Uses
|
1,454.6
|
1,897.9
|
1,920.0
|
1,892.9
|
1,711.3
|
1,950.8
|
10,827.6
|
|
Recurrent
expenditure1
|
640.6
|
908.8
|
1,251.7
|
1,086.8
|
1,368.2
|
1,232.6
|
6,488.6
|
|
Domestic
debt service
|
419.5
|
407.6
|
422.3
|
241.0
|
179.5
|
482.9
|
2,152.9
|
|
Foreign
debt service
|
44.6
|
236.0
|
143.8
|
37.8
|
78.6
|
53.5
|
594.4
|
|
Development
expenditure
|
235.7
|
276.2
|
429.8
|
250.4
|
487.8
|
208.8
|
1,888.8
|
|
Adjustment
|
114.2
|
69.4
|
-327.7
|
276.8
|
-402.9
|
-27.0
|
-297.1
|
1Excluding interest payment
Chanzo: Wizara ya Fedha na Uchumi
